Rol van de POH-GGZ

De praktijkondersteuner GGZ (POH-GGZ) kan een belangrijke rol vervullen bij het verhelderen van de hulpvraag, het verkennen en onder woorden brengen van de genderidentiteit. 

Het werkboek “De genderzoektocht”, kan zeer behulpzaam zijn bij het verhelderen van de wensen en vragen die er spelen. Ook een POH-GGZ zonder ervaring in genderzorg kan hiermee werken door het samen met de patiënt door te nemen. Ook als een jongere het zelf al duidelijk weet, kan het samen doornemen helpen om er woorden aan te geven in communicatie met een ander. Dit is een belangrijke voorbereiding op vervolgstappen in een gendertraject.

Onder dit hoofdstuk vindt u links met meer informatie en een gratis te downloaden Engelse versie.

De POH-GGZ kan signaleren of er naast genderdysforie sprake is van comorbiditeit zoals depressie, PTSS,  angst of sociale onzekerheid en hierop passende ondersteuning, interventies of verwijzing bieden. Houd er rekening mee dat suïcidaliteit vaker voorkomt bij transgender personen; wees alert en vraag hier actief naar. 

Ook de prevalentie van autismespectrumstoornissen (ASS) is in deze groep hoger dan in de algehele populatie (https://www.vkjp.nl/tijdschrift-artikelen/klinische-richtlijnen-voor-comorbide-genderdysforie-en-autisme).

Indien nodig kan al in een vroeg stadium gerichte diagnostiek en/of begeleiding worden ingezet. Bij deze groep kan het ondersteunen in het leren verwoorden van de eigen gevoelens en wensen extra van belang zijn om een vervolgtraject goed mogelijk te maken. Ook hier kan het werkboek  “De genderzoektocht” zeer behulpzaam zijn.

Als er sprake is van ASS, is het belangrijk de communicatie hierop aan te passen. 

Het behandelen, ondersteunen en/of stabiliseren van bijkomende problematieken vormt een belangrijke basis voor eventuele medische vervolgbehandeling en is daarom cruciaal om al tijdens de wachttijd te starten.  Denk daarbij ook aan mogelijkheden voor aanvraag van begeleiding vanuit het WMO bijvoorbeeld bij ASS of laagbegaafdheid.

De POH-GGZ kan ondersteunend zijn bij het zetten van stappen in de sociale transitie, zoals het delen van de genderidentiteit met de omgeving en het verkennen van kleding of expressievormen die beter aansluiten bij het ervaren gender. Bespreek daarbij ook het onderwerp binding en tucking. Met behulp van speciale kleding en hulpmiddelen kan het ongemak over het biologische lichaam worden verminderd en/of de gewenste genderexpressie worden versterkt. 

Let echter op dat verkeerd gebruik van kleding en hulpmiddelen om de borsten plat te maken of de penis en testes te verbergen schade kan veroorzaken. De website transgenderinfo.be biedt uitgebreide informatie over de verschillende mogelijkheden, de voor- en nadelen en het veilig gebruik van deze hulpmiddelen. Ook staan er links naar (web)winkels. 

De POH-GGZ kan het gezin en de naasten ondersteunen bij het omgaan met het anders-zijn en de onzekerheden over de toekomst. Daarbij kan actief verwezen worden naar het steunend netwerk (zie tabblad Steunend netwerk). Ouders van transgenderpersonen kunnen bijvoorbeeld gevoelens hebben van boosheid, schaamte, schuldgevoel, bezorgdheid en angst, verdriet of rouw, overweldigd raken of burn-out, acceptatie, opluchting en blijdschap, of twijfels.

Voor de POH-GGZ is het goed om te benoemen dat het ervaren van het lichaam als niet passend een groot effect kan hebben op de ontwikkeling en beleving van seksualiteit. Het kan lastig zijn voor de patiënt om hierover te spreken; zowel de benaming als de beleving van de eigen geslachtsorganen kan stress oproepen. Tijdens de medische transitie verandert er veel door hormonen en/of chirurgische behandelingen, wat eveneens impact kan hebben op seksualiteit.

Als POH-GGZ is het waardevol hier alert op te zijn. Het onderwerp actief bespreekbaar maken kan zeer ondersteunend zijn. De informatiefolder Seksualiteit en medische transitie kan hierbij een nuttige handreiking vormen.

Meer verdiepende informatie hierover is te vinden in het hoofdstuk Seksualiteit en seksuele gezondheid.

Zie hoofdstuk Steunend netwerk voor mogelijkheden tot contact en ondersteuning bij eenzaamheid en minderheidsstress.

De informatie en ervaringen uit de eigen groep hebben een positieve invloed op de ontwikkeling als transpersoon en op de mentale gezondheid. Waarschijnlijk is het samenkomen zelf minstens zo waardevol als de besproken thema’s. Het bevordert vooral zelfacceptatie en vermindert gevoelens van isolement.

Regionale overkoepelende organisaties van POH-GGZ zouden een rol kunnen spelen in het opzetten van groepen in de eigen regio

De Rijksuniversiteit Groningen i.s.m. 113 Zelfmoordpreventie, kennis- en zorgcentrum genderdysforie Amsterdam UMC, Universiteit van Amsterdam en Transvisie bieden cognitieve gedragstherapie (CGT) ter vermindering van suïcidaliteit.

Dit in het kader van het T-ROTS onderzoek: TRans jongeren, Onderzoek, Therapie, Suïcidepreventie.

Jongeren tussen de 16-28 jaar die zichzelf identificeren als trans of genderdivers krijgen daarin CGT met als doel suïcidale ideaties te verminderen. De ene helft krijgt de reguliere therapie van 113 Zelfmoordpreventie, de andere helft een nieuw ontwikkelde therapie waarin genderidentiteit en minderheidsstress centraal staan. Beide therapievormen worden gegeven door de psychologen van 113 Zelfmoordpreventie.
(Exclusie criteria: niet-Nederlandssprekend, een psychologische behandeling elders, verkeren in een acute suïcidale crisis, een manische of psychotische episode).

Omdat de wachtlijsten voor psychologische zorg vaak lang zijn, biedt deelname aan dit onderzoek voor veel jongeren een uitkomst: zij kunnen sneller starten met CGT om hun suïcidale gedachten te verminderen.

Meer informatie via website van RUG

• The Genderquest workbook, a guide for teens & young adults exploring gender identity, Testa, Coolhart, Peta (in Engels gratis pdf download)

• Gratis online therapiesessies in onderzoeksverband voor trans jongeren en jongvolwassenen (leeftijd 16-28 jaar) die gedachten hebben aan zelfdoding. 

• Grip op je dip online cursus voor jongeren die niet lekker in hun vel zitten (niet suïcidaal)